Ekosystemy

Najniższym piętrem górskim w Karkonoszach jest pogórze, sięgające do około 500 m n.p.m. Obecnie są to w większości tereny uprawne - pola i łąki, urozmaicone niewielkimi połaciami lasów. Znajdują się tu także obszary zabudowane - podkarkonoskie wsie i dzielnice miast. Dawniej na tym obszarze rosły żyzne lasy liściaste - grądy, w których występowała lipa drobnolistna, dąb bezszypułkowy i buk zwyczajny, a w podszycie wyróżniała się leszczyna pospolita. Fragmenty tego zbiorowiska zachowały się u podnóża góry Chojnik. Na zboczach Chojnika możemy też zobaczyć niewielkie płaty podgórskiej acydofilnej dąbrowy. Las ten charakteryzuje się luźnym drzewostanem, zbudowanym głównie z dębu bezszypułkowego i brzozy brodawkowatej, natomiast runo zdominowane jest przez borówkę czarną. Góra Chojnik oraz eksklawa Karkonoskiego Parku Narodowego - Wodospad Szklarki - są też miejscem występowania reliktowego dla pogórza zbiorowiska leśnego - subatlantyckiego boru sosnowego. Drzewostan tego naskalnego boru tworzy sosna zwyczajna z domieszką świerka pospolitego, buka zwyczajnego, jarzębiny i brzozy brodawkowatej. Nad potokami w wymienionych obszarach zachowały się również niewielkie fragmenty nadrzecznych olszyn górskich z charakterystycznym ziołoroślowym runem.

Także w kolejnym piętrze - reglu dolnym (500-1000 m n.p.m.) - naturalna roślinność uległa w większości zniszczeniu, a jej miejsce zajęły monokultury świerkowe i zbiorowiska porębowe. W pierwotnym krajobrazie tej strefy dominowała uboga buczyna górska, która w wilgotnych zagłębieniach terenu przyjmowała formę podzespołu paprociowego, a na skalistych grzbietach o płytkiej glebie - podzespołu suchego z borówką czarną i chrobotkami w runie. Do dziś uboga buczyna ostała się na niewielkich powierzchniach w rejonie Chojnika, Wodospadu Szklarki i Jagniątkowa. Natomiast na obrzeżu Karkonoszy, północnych stokach Chojnika oraz w dolinie Szklarki zachowały się nieznaczne fragmenty żyznej buczyny sudeckiej. Od poprzedniego zbiorowiska odróżnia ją występowanie takich gatunków, jak czerniec gronkowy czy gajowiec żółty. Ponadto rosną tu: żywiec cebulkowy i dziewięciolistny oraz przytulia wonna.
W wyższych partiach regla dolnego oraz w podmokłych zagłębieniach z chłodnym mikroklimatem występował dawniej dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy, posiadający w runie płaszczeńca marszczonego, biczycę trójwrębną, pszeńca leśnego i objętego ochroną widłaka - wrońca widlastego. Dziś w Karkonoskim Parku Narodowym trwają prace nad odtworzeniem tego cennego zespołu leśnego, poprzez program restytucji - czyli odbudowy populacji - jodły pospolitej.

Piętro regla górnego (1000-1250 m n.p.m.) jest w Karkonoszach prawie w całości porośnięte przez górnoreglową świerczynę sudecką, w której dominuje świerk pospolity z domieszką jaworu i jarzębiny. W warstwie zielnej występują tu takie rośliny, jak: borówki, trzcinnik owłosiony, paproć wietlica alpejska, śmiałek pogięty, przytulia hercyńska, podbiałek alpejski, siódmaczek leśny czy chroniona paproć podrzeń żebrowiec. Tam, gdzie zakwaszenie gleb jest największe, rośnie szczawik zajęczy.
W zbiorowisku górnoreglowej świerczyny wyróżnia się trzy podzespoły: typowy z borówką czarną i trzcinnikiem owłosionym w runie, paprociowy z wietlicą alpejską oraz torfowcowy z obfitym występowaniem mchów torfowców.
Bory górnoreglowe, w przeciwieństwie do roślinności poprzednich pięter, nie zostały przekształcone przez działalność człowieka bezpośrednio, jednak dużych zniszczeń dokonały kwaśne deszcze - efekt zanieczyszczenia powietrza.

W piętrach pogórza i regla dolnego, poza zbiorowiskami leśnymi, występują również łąki. U podnóża Chojnika są to łąki rajgrasowe, zaś wyżej - w reglu dolnym w rejonie Jagniątkowa i Karpacza - łąki konietlicowe. Flora polan reglowych i hal przy górnej granicy lasu jest bogata i urozmaicona. Można tu zaobserwować około 1/3 z wszystkich roślin występujących w Karkonoskim Parku Narodowym, w tym 31 gatunków objętych ochroną prawną. Z roślin naczyniowych są to, m.in.: arnika górska, dziewięćsił bezłodygowy, goryczka trojeściowa, pierwiosnek wyniosły oraz efektowne liczydło górskie. W miejscach podmokłych zauważyć można storczyki, np.: kukułkę Fuchsa, szerokolistną czy plamistą. Na niektórych łąkach wczesną wiosną kwitną też krokusy.

W piętrze subalpejskim (1250-1450 m n.p.m.) największą powierzchnię pokrywają zarośla kosodrzewiny. Kosówce towarzyszy górska odmiana jarząbu pospolitego, wierzba śląska i świerk pospolity. Pomiędzy płatami sosny kosy występują borówczyska bażynowe tworzone przez takie gatunki, jak: bażyna czarna i obupłciowa, trzy gatunki borówek: czarna, brusznica i bagienna, wrzos zwyczajny czy porost płucnica islandzka.
W piętrze subalpejskim zobaczymy też zarośla krzewów i niskich drzew liściastych, których głównymi składnikami są czeremcha skalna, jarzębina górska, brzoza omszona karpacka i porzeczka skalna. To endemiczne zbiorowisko spotykane jest w kotłach polodowcowych. Natomiast w okolicach źródlisk, nad potokami i jeziorami, często na podtorfiałym podłożu, występują skupienia wierzby lapońskiej. Zarośla te mają endemiczny i reliktowy charakter. Ponadto w piętrze subalpejskim znaczne powierzchnie zajęte są przez zbiorowiska ziołorośli i traworośli. Z zespołów ziołoroślowych należy wymienić ziołorośla miłosny górskiej, na które składają się również takie gatunki, jak: modrzyk górski, tojad sudecki, wierzbówka kiprzyca, starzec sudecki i ciemiężyca zielona oraz ziołorośla paprociowe, które tworzy przede wszystkim wietlica alpejska. Ziołorośla wykształcają się na siedliskach wilgotnych, najczęściej w pobliżu potoków.
Z kolei na silnie nachylonych zboczach, gdzie często schodzą lawiny, występują zbiorowiska traworośli, np. zespół z trzcinnikiem owłosionym czy zespół z trzcinnikiem leśnym. W tym drugim zbiorowisku, poza głównym gatunkiem, czyli trzcinnikiem leśnym, możemy odnaleźć interesujące rośliny kwiatowe, np.: zawilca narcyzowego, konwalię majową, wawrzynka wilczełyko, naparstnicę zwyczajną, lilię złotogłów, zerwę kłosową czy sasankę alpejską.
Niewielką powierzchnię w piętrze subalpejskim zajmują również zbiorowiska źródliskowe. Rozwijają się na stromych zboczach kotłów polodowcowych w pobliżu wysięków wód. Są one szczególnie cenne, ponieważ rośnie tu wiele rzadkich i zagrożonych gatunków m.in.: czosnek syberyjski, niebielistka trwała, bartsja alpejska, wełnianeczka alpejska, dziewięciornik błotny czy endemiczny i reliktowy gnidosz sudecki.
W grzbietowych partiach Karkonoszy rozległe obszary porasta bliźniczka psia trawka, tworząca murawy bliźniczkowe, tzw. psiary. Ciekawym elementem bliźniczysk jest widlicz alpejski czy widłak goździsty oraz reliktowa turzyca tęga.

Ważnym elementem roślinności i krajobrazu regla górnego i subalpejskiego są torfowiska. W Karkonoszach występują jedne z największych kompleksów torfowiskowych w górach Europy Środkowej. Po polskiej stronie powierzchnia mokradeł wynosi ponad 80 ha, z czego na torfowiska wysokie położone w piętrze subalpejskim przypada około 40 ha, natomiast pozostały obszar zajmują torfowiska stokowe zlokalizowane w obrębie regla górnego oraz tuż ponad górną granicą lasu. Najbardziej rozległe torfowiska subalpejskie znajdują się na Równi pod Śnieżką. Torfowiska regla górnego położone są wyłącznie na północnych zboczach, często o dużym nachyleniu. Znaczne powierzchnie tego typu mokradeł znajdują się w rejonie Pielgrzymów i Słonecznika, Przełęczy Karkonoskiej, Petrowki, Kotła Szrenickiego oraz między Kamiennikiem a Mumlawskim Wierchem.
W strefie subalpejskiej dominują torfowiska wysokie, zasilane głównie wodami opadowymi o kwaśnym odczynie i małej zawartości składników mineralnych. Porośnięte są przez mchy torfowce, rośliny z rodziny turzycowatych (np. turzyca bagienna, wełnianka pochwowata, wełnianeczka darniowa), krzewinki z rodziny wrzosowatych (wrzos zwyczajny, borówki: czarna i bagienna, bażyna obupłciowa, modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna) oraz zarośla kosodrzewiny.
Torfowiska przejściowe występują głównie w piętrze regla górnego, ale także w piętrze subalpejskim. Różnią się od torfowisk wysokich strefy subalpejskiej większą żyznością oraz większym przepływem wód, zasilanych również wodami powierzchniowymi. Spotykamy tu m.in. turzyce: pospolitą, gwiazdkowatą, dzióbkowatą, wełniankę wąskolistną, sit cienki oraz mchy z rodzajów torfowiec i płonnik.

Piętro alpejskie (1450-1603 m n.p.m.) wykształciło się w Karkonoszach jedynie fragmentarycznie, a przyczyną tego jest niewielka wysokość bezwzględna tych gór. Roślinność halną - niskie naskalne murawy - spotkamy na Śnieżce, na grani Czarnego Grzbietu, w najwyższych partiach Wielkiego Szyszaka oraz nad Śnieżnymi Kotłami. Charakterystycznymi roślinami tego piętra są sit skucina czy wysokogórskie gatunki traw: mietlica skalna, kostrzewa niska i wiechlina wiotka. Wymienionym wyżej gatunkom towarzyszą liczne porosty, m.in. z rodzajów płucnica i chrobotek, a na skałach zauważyć można skorupiastą plechę wzorca geograficznego.
 
Interesujące są również zbiorowiska piargów granitowych z chronioną paprocią – zmienką górską oraz wysokogórskie wyleżyska z wierzbą zielną i szarotą drobną.
Wyjątkową szatą roślinną odznaczają się ściany kotłów polodowcowych, w szczególności Żyła Bazaltowa w Małym Śnieżnym Kotle - unikat w skali europejskiej. Jest to najbogatsze florystycznie miejsce w Karkonoszach. Występują tu relikty epoki lodowej, np. skalnica śnieżna oraz karkonoskie endemity, m.in. podgatunek skalnicy darniowej - skalnica bazaltowa, dzwonek karkonoski, przytulia sudecka i endemiczne jastrzębce. Żyłę bazaltową upodobały też sobie pozostałe gatunki skalnic: mchowata i naprzeciwlistna oraz wiele innych rzadkich roślin. Dla gęsiówki alpejskiej, irgi zwyczajnej, biedrzeńca skalnego (podgatunku biedrzeńca mniejszego), żebrowca górskiego czy rozrzutki alpejskiej Żleb Bazaltowy jest jedynym miejscem występowania w Karkonoszach.